ÖĞRETMENLERE PERFORMANS DEĞERLENDİRME: BİR EŞİ DAHA YOK!

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından değerlendirilmek amacıyla gönderilen Öğretmen Performans Değerlendirme taslağında öğretmen performansına okul müdürü, zümre öğretmenleri, aynı okulda çalışan diğer öğretmenler, veliler ve öğrencilerin farklı oranlarda dahil edileceği belirtilmektedir.Ancak işleyiş, süreç ve çıktıları açısından içinde pek çok muğlaklık barındıran eğitim süreçlerinin değerlendirilmesi cep telefonu üreten, otomobil üreten, fırın üreten bir firmanın değerlendirilmesine benzemez. Bu nedenlerle işletmelerde kullanılan pek çok performans değerlendirme sistemi eğitimde işimize yaramaz. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen öğretmen performans değerlendirme taslağı açık biçimde kâr amaçlı işletmelerde kullanılan “360 derece değerlendirme” sisteminin birebir aynısı. “360 derece değerlendirme” sistemi bir kişi hakkında değişik düzeydeki kişi ve guruplardan veri toplamayı mümkün kılmaktadır.
Bu açıdan, örneğin, sadece birim yöneticisinin değerlendirmesine dayalı performans ölçümlerinden daha etkilidir. Ancak, bazı çok ciddi sorun alanları da mevcuttur. Örneğin, değerlendirme yapanların değerlendirme sistemi hakkında iyi bilgilendirilmesi önemlidir. Fazla sayıda paydaş sürece dahil olduğu için sürecin yönetilmesi kolay değildir. En önemlisi de, sistemin çalışanların performanslarının iyileştirilmesi için ihtiyaç duydukları gelişim alanlarını belirleme açısından, gereklidir. Bir personelin gitmesi veya kalması yönünde karara değil, sonuçların gelişim amaçlı kullanılmasına önem verilmesi gereklidir. Öte yandan, “360 derece değerlendirme” kötü yönetilmesi durumunda çalışanlar üzerinde bir baskı aracı haline dönüşebilmektedir. Son olarak, değerlendirme süreci, paydaşların birbirlerini değerlendirmesi mantığına dayanması nedeniyle (özellikle değerlendirme sonuçları iş akdinin sürmesi veya sonlandırılması yönünde kullanılıyorsa) birbirini değerlendiren paydaşlar arasında çatışmalara ve güvensizliğe yol açabilmektedir. Uluslararası örnekler Dünyada öğretmen değerlendirmesinde başlıca 7 gösterge farklı farklı konfigürasyonlar halinde kullanılmaktadır.

SINIF GÖZLEMLERİ:
Okul temelli performans değerlendirmelerinde sınıf gözlemleri en sık kullanılan yöntemlerdendir. Okul temelli performans değerlendirmelerinin yapıldığı hemen bütün ülkelerde okul müdürleri tarafından yapılan sınıf gözlemleri en yaygın kullanılan yöntemdir.

MERKEZİ SINAVLAR:
Merkezi sınavlar da öğretmen performans değerlendirmesinde nadiren kullanılmaktadır. Genellikle mesleğe girerken kullanılan merkezi sınavlar (bizde de KPSS olarak sistemde vardır) bazı ülkelerde meslek içinde yükselme için de araç olarak kullanılır. Sınav yöntemi İngiltere, Şili, Meksika, Lüksemburg, Slovenya gibi ülkelerde kullanılmaktadır.

MESLEKTAŞ DEĞERLENDİRMESİ:
Bu yöntem de dünyada yaygınlıkla kullanılan bir yöntem değildir. Hollanda’da öğretmenler kendi okulundaki öğretmenlerin değil başka bir okula giderek o okuldaki öğretmenlerin performanslarını değerlendirirler. Danimarka’da, form doldurmak yoluyla değil de takım çalışması şeklinde ve yüz yüze görüşmelerle öğretmenler birbirlerinin performansına katkıda bulunmaya çalışırlar. Sadece Çekya’da zümre öğretmenleri (bizim Milli Eğitim Bakanlığımızın önerdiği tarzda) birbirlerinin performanslarını değerlendirirler.

ÖĞRETMEN PORTFOLYALARI:
Porfolyo kullanımı Singapur ve İskoçya gibi bazı ülkelerde zorunludur. İngiltere’de bakanlık tarafından zorunlu görülen bir yöntem değildir, gönüllülüğe bağlıdır.

ÖĞRENCİ-VELİ DEĞERLENDİRMELERİ:
Dünyada bizde önerilen tarzda kullanan hiç bir ülke yoktur. Norveç’te öğrenci temsilciliği, okul yöneticileri ve öğretmen sendikalarıyla birlikte öğretmenlerin performans değerlendirmesinde kullanılacak ilkelerin belirlenmesi süreci dahil edilir. İsveç’te her öğretmen kendi sınıfında öğrencilerin görüşlerini almak amacıyla sık sık anketler düzenler. Bunun dışında öğretmen değerlendirmesine öğrenciler katılmaz.

ÖZDEĞERLENDİRME:
Özdeğerlendirme dünyanın pek çok ülkesinde en sıklıkla kullanılan değerlendirme maddelerinden biridir. İsrail, Yeni Zelanda ve Estonya’da en önem verilen değerlendirme unsurlarının başında yer alır.

ÖĞRENCİ BAŞARISI:
Öğrencilerin bizde şimdi kaldırılmış olan TEOG benzeri merkezi sınavlarda gösterdikleri performans bazı ülkelerde öğretmenler hakkında önemli bir performans göstergesi olarak kullanılır. ABD, Şili, Slovakya, Meksika, Çin ve Singapur’da öğrencilerin merkezi sınavlarda gösterdiği başarı öğretmen performans değerlendirmesinde dikkate alınır.

Yukarıdaki örneklerde de görülebileceği gibi Milli Eğitim Bakanlığı tarafından öğretmenlerin performans değerlendirmesinde kullanılmak üzere geliştirilen yönetmelikteki “360 derece değerlendirme” benzeri bir sistem dünyanın başka yerlerinde kullanılmamaktadır. Çünkü eğitim ve okul süreçlerini işletmelerden ayıran çok önemli farklılıklar vardır.

Birincisi, sistemin ana unsurlarından olan merkezi sınavın yaratacağı tehlikedir. Merkezi öğretmen performans değerlendirme sınavı problem çözme becerilerini ölçmekten ziyade ezberlenmiş bilginin geri çağrılmasını ölçecektir. Diğer yandan, bu bir sıralama sınavı olacağı ve sınav sonuçlarının doğrudan meslek performansının ölçülmesinde kullanılacağı için sınav hazırlığı önem kazanacak, bu hazırlığı sunan dershane tarzı kurumlara para kazanma yolu açılacaktır.

İkincisi, belirli öğretmenlere karşı paydaşların kolektif iyilik yapmalarının veya kolektif kötülük yapmalarının yolu açılacaktır. Bazı öğretmenlere karşı öğrencilerin, velilerin, zümre içi ve zümre dışı diğer meslektaşların örgütlü hareket etmelerinin önü açılabilir ki ulaşılabilecek en kötü sonuç bu olur. Çünkü okullarda ve paydaşlar arasında çatışma ve huzursuzluklar artabilir.

Üçüncüsü, taslakta en fazla değerlendirme gücü okul müdürlerine verilmektedir. Var olan durumda okul müdürlerinin belirli sendikaların üyesi oldukları, özel sözlü sınavlarla bu görevlere getirildikleri bilinmektedir. Bu durum, bazı öğretmenlere karşı yönetim baskısının değerlendirme aracılığıyla gündeme alınması yolunu açabilir. Bu durum okullarda çalışma barışını olumsuz etkileme potansiyeline sahiptir.

Son olarak, bizim okul sistemimiz gibi son derece kutuplaşmış kurumlarda “360 derece değerlendirme” sisteminin kullanılması son derece sakıncalıdır, çünkü bu değerlendirme sistemi güvenilir kurumsal yapılar içinde, rekabet korkusu olmaksızın insanların birbirlerini nesnel ölçütlerle değerlendirmesi ilkeleri üzerine oturur. “360 derece değerlendirme” en etkili olarak işletmelerin alt birimlerinde kullanılır; 1 milyon öğretmenden oluşan devasa bir eğitim sisteminde öğretmenlerin performansının bu yolla ölçülmesinin dünyada başka bir örneği yoktur.

Eklenme : 09 Nisan 2018